rubriek Bijzondere begraafplaats

Bijzondere begraafplaats

Hoe een dorp geruimd werd

Wie helemaal in het noorden van ons land langs de dijk van Delfzijl naar het vissersdorp Termunterzijl fietst, ruikt, hoort en proeft de zee maar ziet ‘m niet. De dijk onttrekt het water aan het zicht. Maar de zee is niet het enige wat de dijk verbergt. De hand van Oterdum staat er niet voor niets.

Een mooie toegangspoort of een oude omheining kan een begraafplaats bijzonder maken. Het kerkhof van het dorp Oterdum, bij Delfzijl, is juist bijzonder door het ontbreken ervan. Ook de kerk ontbreekt en zelfs het hele dorp is verdwenen. Op de begraafplaats liggen en staan, in de zeedijk langs de Eems, zo’n vijftig oude grafzerken en -stenen en er staat een monument. Heel dicht bij de begraafplaats zwenken traag de wieken van windmolens, maken enorme leidingen sissende geluiden en draait de chemische industrie op volle toeren. Dat laatste is een van de redenen waarom het hele dorp Oterdum moest wijken.

Genadeslag
In de late middeleeuwen was Oterdum een belangrijke plaats, waar tijdens oorlogen om werd gevochten. Het was een agrarisch dorp waar ook veel zeelieden woonden. In 1960 had het dorp 102 inwoners, de buitengebieden meegerekend 168. Toch was toen het einde al min of meer te voorspellen.
Want na de watersnoodramp in 1953 moesten de Nederlandse dijken verstevigd worden en verhoogd tot 'deltahoogte'. Een maatregel die Oterdum fataal werd, omdat het dorp pal tegen de dijk aan lag. De genadeslag kwam uiteindelijk van het steeds verder oprukkende industriegebied. Besloten werd dat het hele dorp dan maar moest verdwijnen om ruimte te maken voor de dijk en de industrie. 

Wat overbleef
De Nederlands Hervormde kerk uit 1827, die zo hoog op de dijk stond dat de kerktoren er bovenuit stak, verdween als eerste. In 1974, 1975 werd de dijk verhoogd en verbreed en het kerkgebouw gesloopt. Bij de kerk hoorde een kerkhof. De grafmonumenten werden verwijderd en op de nieuwe dijk op dezelfde plek teruggeplaatst. Alleen de grafstenen verhuisden tijdelijk, de overledenen konden blijven liggen.
Opvallend is de steen van predikant ds. Johannes Toxopeus (1606-1666), die begraven was voor de preekstoel in de kerk. Hij is de stamvader van het geslacht Toxopeus, dat verschillende bekende mensen voortbracht. Op zijn steen prijkt nu de tekst: ‘Op deze plaats bevindt zich het graf van ds. Johannes Toxopeus (1606-1666), predikant te Oterdum. De oorspronkelijke grafsteen is in 2004 van hier overgebracht naar de NH kerk te Woldendorp. Stichting G.A. Toxopeus 1852.’ De andere stenen zijn de originele van het oude kerkhof.
Omdat dit kerkhof te klein was geworden, was al in 1889 ten zuiden van het dorp een grotere begraafplaats aangelegd. Deze nieuwere begraafplaats werd tussen 1975 en 1980 verwijderd. De overledenen werden elders herbegraven.
Van het hele dorp Oterdum, inclusief beide begraafplaatsen, resteren nog slechts de graven die vroeger bij de kerk hebben gelegen. Verder zijn alle levende en overleden inwoners vertrokken en hun huizen en graven gesloopt.

Herdenken
Om het dorp te herdenken, werd in 1978 op de plaats waar ooit de kerk van Oterdum heeft gestaan een gedenkteken geplaatst. Beeldhouwer en Groninger Ploeglid Thees Meesters (1908–2002) maakte een bronzen beeld. Het is een hand van een meter hoog op een gemetselde sokkel die, met de rug naar het industriegebied, de kerk van Oterdum lijkt te beschermen door het kerkje koesterend in de handpalm te houden.
In 2011 werd het beeld gestolen en niet weer teruggevonden. De Stichting Behoud Monument Oterdum, in 2008 opgericht door oud-inwoners van Oterdum om de begraafplaats en het monument te onderhouden, ondernam allerlei acties om geld in te zamelen om het monument te kunnen vervangen. Samen met de nabestaanden van Thees Meesters besloot de stichting dat het nieuwe monument niet weer van brons zou moeten zijn, maar van materiaal dat niet aantrekkelijk is om te stelen. Uiteindelijk maakte kunstenares Mette Bus een plastic replica van het beeld. Dat werd in 2013 geplaatst, tot grote opluchting van verschillende oud-inwoners van Oterdum die bij de plaatsing aanwezig waren.     

[Gepubliceerd in Vakblad Uitvaart]