Van Wervel tot Nok

Van Wervel tot Nok
Afgelopen winter, op 29 november 2019, ging het open om een meterslange rij nieuwsgierige bezoekers binnen te laten: Forum Groningen. ‘Een foeilelijk gebouw’, zegt de één. ‘Prachtige aanwinst voor de stad’, vindt een ander. Te groot, te duur of te nieuw. En: waar je je nooit verveelt, nieuwe dingen ontdekt of je altijd welkom voelt. De hoogste tijd om zelf maar eens te gaan kijken. Blad bestormde de roltrappen, keek op alle verdiepingen en vroeg medewerkers en bezoekers wat ze ervan vinden.

Voor veel bezoekers begint Forum Groningen in de parkeergarage, met het opvallende kunstwerk Wervel van Nicky Assmann, of in de fietsenkelder. Daar zit beheerder Luc vaak op het muurtje bij de ingang, waar fietsers afstappen om met de fiets aan de hand over de rubberen matten op de niet werkende hellingbaan te wandelen. ‘Tot de coronacrisis begon en we een poosje dicht gingen, rolde de hellingbaan en was hij mooi verlicht’, vertelt Luc. Maar waarschijnlijk is er tijdens het bestraten van het pleintje zand in gewaaid. Tot nu toe kan niemand me vertellen of en wanneer hij weer zal werken.’ Als hij niet op het muurtje zit, is Luc beneden, vaak met een cryptogram op schoot. ‘Da’s een kronkel van me, cryptogrammen oplossen. Net als het werken met mensen. Beide vind ik erg leuk.’ Eerder werkte hij in verschillende banen waarbij hij veel contact met mensen had, onder meer in de fietsenstalling bij het treinstation Europapark in de stad. ‘Het is een kwestie van inschatten of iemand een praatje wil maken’, zegt hij. ‘Maar hier komt vrijwel iedereen voor zijn plezier en heeft niemand haast.’ Hij kent zijn vaste klanten: Kars is gepensioneerd en ziet alles, Henk nodigde hem uit om samen koffie met gebak te nemen in Stach, de man met de Fongers-fiets vertelde hem trots alles over zijn stalen ros en laatst zag hij een oude bekende terug die hij sinds 1992 niet meer had gesproken. Mensen die naar beneden fietsen, vraagt hij om de volgende keer dat ze langs komen boven even af te stappen. ‘Maar ik ben beheerder’, zegt hij. ‘Geen oppas of bewaker. Ik doe mijn best om te voorkomen dat er ongelukken gebeuren of fietsen worden gestolen. Zo probeerde laatst iemand een elektrische fiets te stelen. Daar halen we dan de politie bij. Af en toe probeert een dakloze hier een droge slaapplek te vinden en een poosje was er een treiterend groepje jongeren. Maar verder is het meestal rustig in de kelder.’ Luc wenst me veel plezier boven, in het Forum en stort zich weer op zijn puzzel.

Lekker en veel
Na het uitvoeren van de corona-rituelen ben ik binnen en sta meteen op de grootste vloer van het gebouw. Want des te hoger je komt, des te smaller het gebouw is. Bovendien is er vanaf de eerste verdieping tussen de beide torens waaruit het gebouw bestaat een hoop loze ruimte, met daarin lange roltrappen en een enkele loopbrug.
Ik wandel over het natuursteen langs de balie, die het model heeft van een rond, geel puddinkje, en loop de treetjes op naar Stach, de winkel met lekkere dingen waar je ook kunt zitten. Achter de bar staat Robin. ‘Lekker en veel, dat zegt mijn baas vaak. We hebben altijd bijzondere dingen’, zegt ze en wijst naar de zijkant van de bar. ‘Die stapelen we daar zo hoog mogelijk op, zodat je goed kunt kiezen. Nu is er van alles wat minder en we hebben het verpakt, vanwege corona.’ Ze vertelt dat er veel studenten, toeristen, zakenmensen, vriendinnengroepjes en mensen met kinderen komen. ‘Iedereen dus eigenlijk. Daar op de grote tafel liggen normaal gesproken tijdschriften en in de hoek hebben we een speelplek voor kinderen. Maar nu even niet, vanwege corona.’
‘Het is hier zo gemakkelijk om met vreemden in gesprek te gaan’, vindt Jeanne, die Forum Groningen regelmatig bezoekt. ‘En ik ontdek in dit gebouw steeds weer iets nieuws.’

Krantje uit de kiosk
Om te bekijken wat dat dan wel is, neem ik de eerste roltrap. Bij het raam zitten een paar mensen met een kopje koffie van Stach de kranten te lezen die ze hebben opgehaald uit de kiosk, even verderop. Aan lange zwarte tafels werken al vroeg studenten. ‘Vroeger zaten die in de bieb allemaal aan zo’n lange tafel, nu zitten ze overal verspreid’, zegt Charlie, die Forum Groningen bezoekt met haar volwassen dochter. ‘Al die zitjes in elk hoekje, dat vind ik geweldig. En overal gebeurt wel wat. Hier zitten mensen te lezen, daar kijken ze naar een filmpje. Je kunt gezellig iets drinken en eten. Ik heb al een vroeg kerstcadeautje gekocht, beneden in de VVV-winkel. Ook als je weinig geld hebt, kun je je hier prima vermaken. Mijn vriend gaat hier vaak naartoe met zijn zoontje. Voor kinderen is het ook fijn.’

Biljart en hoogtevrees
Dat blijkt inderdaad op de volgende etages. Een paar kleine meisjes spelen verstoppertje in een ouderwetse Engelse biljartkamer. Een roltrap verder verandert de sfeer meteen door spierwitte tafelbladen, ijzeren draadstoeltjes en een lichte winkel met allerlei gadgets. ‘Dit is een soort museumwinkeltje’, vertelt de jongen achter de kassa. Op de volgende verdieping kun je op ronde groene eilandjes in grote comfortabele stoelen onder ronde kerstverlichting naar films kijken. De boekenuitleen van de bibliotheek is verdeeld over alle verdiepingen. ‘Ik vind het jammer dat de bieb zo verspreid is’, zegt Siebrich, die elke week wel een keer langskomt. ‘En sommige kasten zijn erg onlogisch opgesteld. Voor de rest is het echt een prachtig gebouw.’ Een mevrouw met het logo van Forum Groningen op haar shirt is bezig boeken in de kast te zetten. ‘Ach’, zegt ze. ‘Het is voor de meeste mensen vooral even wennen. En wij lopen hier altijd rond, dus we kunnen helpen.’ Ze vertelt dat de bibliotheek sinds de opening van Forum Groningen meer abonnees heeft gekregen.
Marjette, een andere trouwe bibliotheekbezoekster reserveert tegenwoordig haar boeken, zodat ze op de begane grond klaarstaan als ze komt. ‘Dan hoef ik tenminste niet die enge hoge roltrappen op.’ Er is trouwens ook een lift.

Logistieke nachtmerrie
Ik rol verder omhoog. Aan het eind van de trap, bij Storyworldstaat Spiderman me doodstil op te wachten. Vlakbij zitten kinderen in het Smartlab ijverig te kleuren. Hier kunnen zowel kinderen als volwassenen knutselen met techniek. De 3D-printers zijn intussen lekker voor zichzelf bezig.
Op de verdieping waar de kantoren zijn, spreek ik facilitair coördinator Edwin Hofstee. ‘Een logistieke nachtmerrie’ noemt hij het gebouw, om vervolgens alleen maar enthousiaster te worden. ‘Er is bezuinigd op facilitaire ruimtes’, zegt hij. ‘De ruimtes waar wij pauzeren, waar hulpverleners of beveiligers met mensen naartoe kunnen en waarlangs we spullen vervoeren zijn krap. Maar zo’n gebouw neerzetten, is dan ook een geweldige uitdaging.’ Hij laat zien wat er gebeurt als de Expo van inrichting verandert, wat een paar keer per jaar gebeurt. Vanuit een opslagruimte op de begane grond wordt alles via een scherpe bocht naar de goederenlift gebracht. Hij wijst naar de takel waaraan het kunstwerk ‘Totem’ hangt en naar een onopvallend maar groot luik in de wand. ‘Daarachter bevindt zich de Expo’, zegt hij. Grote dingen takelen we omhoog en dan door het luik de Expo-ruimtes binnen.’ De bezoekers komen juist langs de andere kant de Expo-ruimtes binnen. Zij gaan via het trappenhuis aan de achterzijde van de zalen.

Hoofd stoten en struikelen
Hofstee is vanaf het begin betrokken bij het gebouw. ‘De opening in november was spannend’, vertelt hij. ‘Op elke etage stond een Forum-medewerker bij de roltrap om de boel in de gaten te houden. Dat bleek ook wel nodig, want op de roltrappen keken veel mensen over de rand naar beneden waardoor ze op één plek bijna hun hoofd stootten tegen het plafond. Daar hebben we hals-over-kop rood-witte kettinkjes opgehangen. Ook kwamen we erachter dat er tredenverlichting in de bioscoop moest komen, omdat mensen struikelden in het donker.’
Ik ben toe aan mijn laatste roltrapsprintje, naar restaurant Nok. Als ik de rood-witte kettinkjes zie, stel ik me voor hoe sommige mensen hier bijna werden onthoofd. Op het dak, op de bankjes waarop het merk ‘Corona’ is afgebeeld, zitten verschillende bezoekers. Karin wijst naar de doorzichtige wand aan de rand van het dak en zegt: ‘Kijk, je hebt hier een geweldig uitzicht over stad en ommeland!’ en Femmie: ‘Ik doe van alles in dit gebouw. Chillen, lezen, werken, koffieleuten. En binnenkort hoop ik toch eens een keer naar de bioscoop te gaan, hier op het dak.’
Ik loop naar de rand en kijk naar de Martinitoren. Die lijkt maar ietsje hoger te zijn dan de plek waar ik sta. Maar ik weet dat het niet waar is. Het Forum is 45 meter hoog en de Martinitoren maar liefst 97. Gelukkig maar. D’Olle Grieze verdient het respect om ernaar op te kijken.’

Achtbaan
Forum Groningen kwam er niet zonder slag of stoot. ‘Onlangs hebben we de stuurgroep opgeheven’, zegt Bert Popken, concerndirecteur Ruimte en Economie van de gemeente Groningen. ‘Die groep is opgericht om de komst van Forum Groningen te begeleiden en heeft maar liefst twaalf jaar lang bestaan. Ik ben vanaf het begin, in 2002, betrokken bij Forum Groningen. Als een achtbaan, zo voelt het.’ Het begon allemaal met de oostwand van de Grote Markt. Die was behoorlijk aan vervanging toe. De Naberpassage was gedateerd en verpauperde en er was een slechte parkeergarage. Het was een onaantrekkelijk stukje stad. ‘Als je dan plannen wilt maken om het opnieuw in te richten, loop je tegen allerlei vraagstukken aan’, zegt Popken. ‘We wilden de hele oostwand aanpakken en ervoor zorgen dat die aan de wensen en noodzakelijkheden van deze tijd zou voldoen.’

Grote Markt
Nadat de oostwand van de markt in de Tweede Wereldoorlog was gebombardeerd, is die bij de wederopbouw zeventien meter naar achteren geschoven. Daardoor kwam de Martinikerk aan de Grote Markt te liggen, wat men destijds belangrijk vond. Bovendien reden in de zeventiger jaren de auto’s nog dwars door de stad. Dat vroeg om veel meer ruimte dan het verkeer dat er was vóór de auto kwam. De tendens van nu om de auto en zelfs de bus uit het centrum te weren en fietsers en voetgangers zoveel mogelijk ruimte te geven, vraagt om andere keuzes bij de inrichting van de stad.
‘Ons doel is om van de Grote Markt weer het mooiste plein van Nederland te maken’, stelt Popken. ‘Elk plein heeft zijn eigen functie. Zo is de Vismarkt een warenmarkt en heeft de Grote Markt juist culturele waarde. We wilden dan ook een plek creëren waar verschillende culturele dingen samenkomen. Daarbij hoort een gebouw dat zich daarvoor leent. Omdat zo’n gebouw er in Nederland nog niet was, zijn we gaan kijken in het Deense Aarhus.’

Nieuwe Markt
De conclusie was dat er een gebouw moest komen met ruimte voor de bibliotheek, met romans, dvd's, informatieve boeken, stripboeken, games, tijdschriften en kranten, uitgebreid met het vroegere Stripmuseum en plekken om dat allemaal tot je te nemen. Ook films, exposities, het VVV-kantoor en horeca passen moesten erin passen. ‘We hebben ook gedacht aan een huiskamer’, legt Popken uit. ‘Daar lees je de krant en kijk je naar het nieuws. En er is reuring of stilte, wat je maar verkiest. Het gebouw moest vooral ook aantrekkelijk zijn voor kinderen.’ Zeven architectenbureaus maakten een ontwerp en de gemeente hield een referendum, wat resulteerde in het gebouw dat er nu staat.
Met het gebouw kwam er ook een nieuw plein: de Nieuwe Markt. ‘Dat moet een miniversie van het Centre Pompidou worden, waar van alles kan. Kunstenaars kunnen er werken, er is ruimte voor muziek en theater en in de winter een ijsbaan. Ook komt er een watervlak waar kinderen kunnen spelen’, zegt Popken. Aan het eind van de Nieuwe Markt loopt de Popkenstraat. Is die naar hem genoemd? ‘Nee’, zegt hij lachend. ‘Een geestelijke die leefde in de zestiende eeuw heette zo. Wellicht is het een voorouder van me.’ Inderdaad bestaat de Heer Popkenstraat al sinds het eind van de vijftiende eeuw en stond er ooit een huis waarin een aantal fraters woonden.

Grijs als de Martinitoren
Ondertussen zoefde de achtbaan waarin de stuurgroep zich bevond verder. Forum Groningen kent al verschillende hoogte- en dieptepunten. En er klinken positieve geluiden, maar ook kritiek. Zo stroomt er vuil water langs de ramen als het regent. ‘Dat duurt twee of drie jaar, daarna blijven de ramen schoon’, zegt Popken. ‘Het gebouw is van natuursteen en verandert van kleur. We hebben gekozen voor een kleur die uiteindelijk in de buurt komt van de grijze kleur van de Martinitoren. Maar voor het zover is, spoelt eerst het stof eraf. Dat zorgt voor vuile ramen.’ De andere problemen - het alarm ging in het begin regelmatig onnodig af, er was sprake van overlast – zijn opstartproblemen en het gevolg van menselijke fouten. En over de hoge kosten zegt hij: ‘Met de exploitatie hebben we het netjes gedaan. Er is geen negatief saldo.’
Zonder meer een meevaller is het aantal bezoekers. ‘We hadden voorzichtig op 1,2 miljoen bezoekers per jaar gerekend’, zegt Popken. ‘Maar al na vier maanden ontvingen we de miljoenste bezoeker.’ Hij noemt de ontwikkeling van de oostwand en Forum Groningen een voorbeeld van goede stadsontwikkeling. ‘Natuurlijk, je kunt het mooi vinden of lelijk. Ik ben heel benieuwd wat we over vijf of tien jaar zeggen over dit stukje stad. Toen het Groninger Museum er kwam, was lang niet iedereen enthousiast. En nu zijn de meeste mensen trots en vinden dat het echt bij Groningen hoort. Maar we gaan het meemaken!’

VERS
Bij de inrichting van het gebouw en de programmering van activiteiten vormen de jongeren tussen zestien en vierentwintig jaar een speciale groep. Afra Rijkhoff is de aanjager van VERS, een jaarlijks wisselende groep van tien jongeren die activiteiten organiseert voor leeftijdgenoten. ‘Forum Groningen wilde nadrukkelijk ook jongeren aantrekken’, vertelt ze. ‘En wie weet nou beter wat die groep wil dan de jongeren zelf?’
Hanneke is een van die tien jongeren. Ze heeft net een tussenjaar achter de rug, nadat ze in 2019 eindexamen deed. Volgend jaar gaat ze studeren in Delft. ‘Lekker technisch’, zegt ze. ‘Meedoen met VERS is een geweldige leerervaring voor me geweest.’ Hanneke vertelt wat ze met VERS organiseerde. Het begon natuurlijk met het openingsfeest Vuture voor vierhonderd bezoekers, dat ze ‘echt heel vet’ noemt. ‘Vanaf het begin komt alles uit de groep. Alle ideeën worden gespuid, niets is gek of belachelijk. En uiteindelijk leidt het tot de mooiste evenementen.’
Indrukwekkend vindt ze ook de manier waarop VERS aandacht heeft besteed aan de ramadan, de vastenmaand voor moslims. ‘Na een dag vasten gebruikten we samen ‘iftar’, de maaltijd na zonsondergang die daarbij hoort.’ Ook op het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR), waarvan Forum Groningen elk jaar een satellieteditie organiseert, speelde VERS in op een geheel eigen manier. ‘We toonden films en lanceerden stellingen’, legt Hanneke uit. ‘In een deel van de zaal was alles groen, een ander deel was roze. Door naar een kleur te lopen, gaven bezoekers aan of ze het met de stelling eens waren of niet.’ De activiteiten van VERS waren tot nu toe steeds uitverkocht. VERS is op Instagram te volgen onder de naam ‘vers-forum’.  

[Gepubliceerd in Blad]